درس خارج فقه نقد روایات غلس و تعیین دقیق وقت نماز صبح
جلسه چهارم:
نقد روایات غلس و تعیین دقیق وقت نماز صبح: بررسی سندی و فقهی
بررسی دقیق روایات مربوط به غلس (خواندن نماز صبح در تاریکی سپیده دم) از منظر علم رجال و اصول فقه. این مقاله به نقد سندی این روایات و چالشهای تعیین دقیق وقت فجر صادق برای اقامه نماز صبح میپردازد.
همچنین به بررسی فقهی زمان خواندن نماز صبح، به ویژه مسئله “غلس” (خواندن نماز در تاریکی نزدیک به سپیده دم)، میپردازد و استدلالهای مبتنی بر روایات را مورد نقد سندی قرار میدهد.
خلاصه:
این متن به بررسی زمان فضیلت نماز صبح و نقد ادله مشهور مبنی بر خواندن آن در اول طلوع فجر (غلس) میپردازد. اشکال اصلی مطرح شده، تفسیر برخی روایات و احتمال استعمال الفاظ در معانی غیر مشهور بدون قرینه است. به طور خاص، روایت “أقم الصلاة طرفی النهار” مورد بحث قرار گرفته و این احتمال مطرح میشود که “نهار” در معنای وسیعتری به کار رفته یا اینکه طرفین آن، خارج و داخل نهار لحاظ شدهاند.
استدلال دیگر مشهور، روایات مربوط به استحباب “غلس” (تاریکی آخر شب آمیخته با روشنایی صبح) در نماز صبح است. این روایات بر فضیلت خواندن نماز در ابتدای طلوع فجر صادق و شهادت ملائکه شب و روز بر آن تأکید دارند.
با این حال، سند اکثر این روایات، به ویژه روایت رزیق و موثقه اسحاق بن عمار، مورد نقد قرار گرفته است. ضعف سند عبدالرحمن بن سالم در روایت اسحاق بن عمار و عدم وثاقت غیاث بن کلوب در نقل صدوق از جمله اشکالات سندی برشمرده شدهاند. همچنین، دیدگاه صاحب مدارک مبنی بر اعتبار عدالت راوی در حجیت روایات مورد بحث قرار گرفته و رد شده است، با این استدلال که وثاقت راوی برای حجیت کافی است.
در پایان، به نکتهای درباره اذانهای احتیاطی و اختلاف در تعیین دقیق زمان طلوع فجر اشاره شده و این ابهام، استدلال به روایات غلس برای خواندن نماز صبح در دقیقاً اولین لحظه طلوع فجر را با مشکل مواجه میکند.
نکات مهم:
- اشکال در استدلال به روایات:
نویسنده اشکالی اساسی در نحوه استدلال به برخی روایات برای تعیین دقیق وقت نماز صبح مطرح میکند. این اشکال شامل احتمال به کار رفتن الفاظ در معانی غیر مشهور بدون قرینه کافی است. مثال بارز آن، تفسیر عبارت “طرفی النهار” در آیه شریفه است.
- بررسی روایات “غلس”:
روایاتی که بر استحباب خواندن نماز صبح در تاریکی آخر شب (غلس) و ابتدای طلوع فجر صادق تأکید دارند، به عنوان یکی از ادله مشهور برای فضیلت این وقت مطرح میشوند.
- نقد سندی روایات:
مهمترین بخش نقد، بررسی سند این روایات است. نویسنده به ضعف سند روایت رزیق و همچنین عبدالرحمن بن سالم در سند موثقه اسحاق بن عمار اشاره میکند. دیدگاه فقهایی که وثاقت مشایخ بزنطی یا اعتبار عدالت راوی را برای حجیت روایت لازم میدانند، مورد بحث و رد قرار میگیرد.
- ابهام در تعیین دقیق طلوع فجر:
اختلاف در محاسبات دقیق زمان طلوع فجر توسط مراکز مختلف و وجود اذانهای احتیاطی، عملاً استدلال به روایات غلس برای خواندن نماز در “آنِ اول” طلوع فجر را با چالش مواجه میکند. به عبارت دیگر، تعیین دقیق مصداق “اول طلوع فجر” مبهم است.
تیجه گیری:
متن حاضر به نقد استدلال مشهور فقها بر تعیین دقیق وقت فضیلت نماز صبح بر اساس برخی روایات میپردازد. نویسنده ضمن بررسی روایات مربوط به “غلس”، اشکالات سندی آنها را مطرح کرده و همچنین به ابهام موجود در تعیین دقیق زمان طلوع فجر اشاره میکند. به طور خلاصه، نویسنده معتقد است که استناد قطعی به این روایات برای تعیین دقیقترین و افضلترین وقت نماز صبح در ابتدای طلوع فجر با تردیدهایی مواجه است. این بحث نشان میدهد که در استنباط احکام شرعی، علاوه بر متن روایات، دقت در سند، فهم صحیح معنای الفاظ و توجه به واقعیات خارجی (مانند اختلاف در تعیین طلوع فجر) نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
