راه بازگشت نقش نماز نافله در عبور از صراط
جلسه بیست و سوم:
جبران کاستیهای نماز واجب از دیدگاه روایات
مقدمه
بر اساس آموزههای دینی و روایات معصومین، مسیر دشوار صراط دارای ایستگاهها یا مواقفی است که هر یک به بررسی بخشی از کارنامه اعمال انسان اختصاص دارد. پس از عبور از موقف اول که متعلق به ولایت و شناخت امام زمان (عج) است، انسان به موقف دوم میرسد؛ جایی که نخستین سوال از فرایض، پیرامون «نماز» مطرح میشود. در این میان، نماز نافله به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای جبرانی برای عبور سلامت از این مرحله شناخته میشود.
اهمیت موقف دوم و جایگاه نماز نافله
در موقف دوم صراط، ملک موکل از تکتک نمازهای دوران بلوغ سوال میکند. مشکل بزرگ بسیاری از انسانها، عدم حضور قلب کامل در نمازهای واجب است.
قلب انسان بنا بر فرموده امام رضا (ع) مانند گنجشکی است که مدام از شاخهای به شاخه دیگر میپرد و بهندرت در طول نماز، تماماً متوجه حقتعالی میماند. این حواسپرتیها و سهو در نماز، میتواند منجر به هتک حرمت الهی و دشواری در حسابرسی صراط شود.
در اینجا اهمیت نماز نافله روشن میشود. فلسفه تشریع نماز نافله (مانند هشت رکعت نافله ظهر، هشت رکعت نافله عصر، نافله مغرب، عشا و صبح) این است که جایگزین نقصها و بیتوجهیهای ما در نمازهای واجب شود. در واقع، نماز نافله هدیهای است که ما به پیشگاه خدا میفرستیم تا در روزی که قلبمان در نماز واجب غایب بوده، آن خلاء را پر کند.
دستهبندی انواع نماز نافله و آثار آن
برای آمادگی در ایستگاه دوم صراط، شریعت تدارکات ویژهای دیده است که شامل موارد زیر میشود:
-
نوافل یومیه: این نمازها که پیش یا پس از نمازهای پنجگانه خوانده میشوند، سپری در برابر آتش و جبرانکننده «سهو» هستند.
-
نمازهای هدیه و زیارت: نمازهایی که در سفرهای زیارتی به معصومین هدیه میشود، در حکم نماز نافله بوده و در عالم آخرت شفاعتگر انسان خواهند بود.
-
نمازهای زماندار: نمازهای شبهای قدر یا روز جمعه که افزون بر سازمان واجبات است، ذخیرهای بزرگ برای موقف صراط محسوب میشود.
-
نماز در مکانهای مقدس: انجام نماز نافله در کربلا، نجف (که هر رکعت آن معادل دویستهزار رکعت است) یا مساجد بزرگی چون کوفه و مسجدالحرام، چنان پاداشی دارد که تمامی کاستیهای عمر انسان را پوشش میدهد.
توبه، قضا و وصیت برای نمازهای فوت شده
یکی از نکات حیاتی در عبور از صراط، وضعیت کسانی است که عمداً نماز را ترک کرده یا در انجام آن تنبلی کردهاند. اگر کسی توبه کند، باید نمازهای فوت شده را قضا نماید. اما اگر فرصت عمر به پایان برسد، راهکار شریعت، وصیت به ثلث مال برای انجام نمازهای قضا است.
باید توجه داشت که حتی اگر کسی در طول زندگی خود در انجام نماز نافله مداومت نداشته، اما در لحظات پایانی عمر با یک «تکبیر» صادقانه به سوی خدا بازگردد، راه توبه باز است. با این حال، برای اطمینان از عبور از مواقف صراط، توصیه شده است که انسان علاوه بر قضای واجبات، با انجام نماز نافله به صورت مستمر، محبت و بندگی خود را به اثبات برساند.
نقد دیدگاههای انحرافی پیرامون ترک عمل
برخی فرقههای منحرف مانند صوفیه مدعی هستند که تنها داشتن محبت علی (ع) کافی است و نیازی به عبادات و نماز نافله یا حتی نماز واجب نیست. این سخنی باطل است؛ چرا که سیره خود امیرالمومنین (ع) و امام صادق (ع) سرشار از شبزندهداری و انجام نماز نافله تا حد بیهوشی از خوف خدا بود.
امام صادق (ع) در آخرین لحظات عمر فرمودند:
«شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد (استخفاف کند) نخواهد رسید.»
لذا ولایت بدون عمل و بدون توجه به شریعت، ادعایی بیش نیست.
نکات کلیدی در قبولی نماز و نوافل
-
نشانه قبولی: اگر نماز (واجب یا نماز نافله) انسان را از فحشا و منکر بازدارد، آن نماز مورد قبول واقع شده است.
-
احساس قلبی: ایجاد آرامش و خنکی در دل پس از اتمام عمل، نشانه امضای آن توسط ملائکه است.
-
جماعت: ثواب نماز جماعت به قدری است که میتواند جایگزین سالها عبادت فردی و نماز نافله محسوب شود.
نتیجهگیری:
ایستگاه دوم صراط، ایستگاه سنجش بندگی از طریق نماز است. با توجه به اینکه کمتر کسی میتواند ادعای حضور قلب کامل در تمامی نمازهای واجب خود را داشته باشد، تمسک به نماز نافله و تکرار عبادات در مکانهای متبرکه، تنها راه اطمینانبخش برای جبران کوتاهیهاست. نماز نافله نه یک بار اضافی، بلکه یک فرصت طلایی برای جلب رحمت الهی و دریافت امضای عبور از پل صراط است.
